Prag Gezi Rehberi: Tarihi mahalleler

1784’de dört kasabanın birleşmesi ile kurulmuş Prag şehir merkezinde, tarih boyunca pek çok olaya ev sahipliği yapmış ve günümüzde kültür turizmi için popüler beş mahalle bulunur.

6 günlük Prag seyahatim ile ilgili gezi notlarımı burada okuyabilirsiniz (2009 Haziran).

1. Eski Şehir (Stare Mesto) Mahallesi

Eski şehir mahallesi, tarihi Prag şehrinin ana meydanı ve adeta kalbi konumundadır.

11. yüzyılda kalenin etrafındaki yerleşimler, Vlatava Nehri kıyılarına kadar yayılmıştır. Eski şehir meydanı (Staromestske Namesti veya Old Town Square) bazı kaynaklarda “pazar yeri” olarak geçer. Bölge, 13. yüzyılda şehirleşmenin başlaması ve 1338’de Belediye Sarayı’nın inşası ile daha da değerlenir.

Barut Kapısı ve Kulesi

Defalarca restorasyon görmüş olan bu kapı eski şehrin girişinde yer alır ve Kraliyet Sarayı’nın varlığını hatırlatır. Gotik mimaridir. Temeli Kral tarafından 1475’de atılmış kapı, eski şehrin 13 girişinden birisi olarak savunma amacı ile inşa edilmiş.

İlerleyen yıllarda şehirde isyan çıkar. Kral şehirden kaçtıktan sonra kulenin inşasına ara verilir. Kral 1485’de başkente geri döner ancak gelecek krallar bir daha Saray’da kalmayacaktır.

Barut Kapısı, 17. yüzyılda barut deposu olarak kullanılması nedeni ile bugünkü ismini alır. 1757 Prusya istilası sırasında ağır hasar alır.

Eski Belediye Sarayı

İlk kez 1338’de şehir meclisi olarak kurulun yapı

Prag’ın en önemli Art Nouveu yapısı, 1383-1485 yılları arasında kralların ikametgahı ve şehir meclisi olarak inşa edilmiş. Sonrasında terkedilen saray yüzyıllarca bakımsız kalmış olsa da ilahiyat fakültesi ve askeri okul olarak hizmet vermeye devam etmiş. 20. yüzyıl başında kültür merkezi olarak kullanılmış yapı 1945’de Nazi saldırıları ile büyük zarar görmüş.

Gotik ve Rönesans mimari akımlarına göre restore edilmiş renkli bina günümüzde bale ve konser salonu olarak kullanılmakta.

28 Ekim 1918 tarihinde, bağımsızlık bildirgesinin okunduğu ve Çekoslovakya’nın ilan edildiği Smetana Salonu’nun ayrı bir önemi vardır.

Astronomik Saat (Orloj)

Belediye Sarayı için ilk saat siparişi 15. yüzyıl başında verilmiş. Rivayete göre, 1490 yılında saati revize eden usta, bir benzerini başka yerde tekrar yapamasın diye meclis kararı ile kör edilmiş. Tarihi saat günümüze kadar defalarca onarılmış olsa da bugünkü mekanizması 1552-72 yılları arasına tarihlenir.

Her saat başında saat kulesinin pencereleri açılır ve 12 havarinin kuklası görülür.

Bir dakika süren gösteri, saatin solunda bulunan iskelet heykelinin sağ elinde tuttuğu ipi çekmesi ile başlar. “Ölüm”ü simgeleyen iskelet heykelinin sol elinde ise ters çevrilmiş bir kum saati vardır. Ardından iki pencere açılır ve havariler sıra ile pencerelerin arkasından geçerler.

Bu bölümün sonunda bir horoz öter ve saat başını belirten çan çalar. Hareket eden diğer figürler ise; başını sallayıp duran “zevkine düşkün” bir Osmanlı, aynada kendine bakan bir “Kibir”li ve bir  ve elindeki para kesesi ile “açgözlü” bir Yahudi figürü sıralanır.

Saatte 16. yüzyılda büyük önem verilen astronomik takvimin 12 evinden (burçlar) geçen güneş ile ayın hareketleri de belirtilmiş. Üst bölümdeki zodyak sembollerin üzerindeki mekanik figürler hareket eder, alt bölüm ise bir takvimdir. Saatin yapımcısı, dünyayı evrenin merkezine yerleştirmiş. Saatin amacı sadece doğru zamanı göstermek değil, aynı zamanda ay ile güneşin dünya etrafında dönüşlerini de canlandırmaktır. Yani saati ve güneşi işaret eden ibre, aslında üç farklı zamanı gösterir.

Dış halka Ortaçağ Arap rakamları ile yazılmış. 24 saatlik bir günün hesaplanmasında güneşin hareketlerinden yararlanılan Eski Bohemya zamanını ölçer.

Roma rakamlarından oluşan halka ise bildiğimiz zaman dilimlerini gösterir.

Kadranın mavi bölümü ayın görünür yüzünü simgeler ve 12 bölümden oluşur.

“Babil saati” denilen ölçüde ise, yazdan kışa göre değişen gün ışığı saatleri 12 parçaya bölünmüş.

Prag Tyn Kilisesi

Yapımına 14. yüzyılın ikinci yarısında başlanan Gotik kilise, Bohemya yönetimi reform hareketiyle özdeşleşmiş. Husçu kral, cemaatini buraya taşımış (1460). Kilisenin ön cephesinde mezhebin sembolü olan ayin kadehi işlenmiş ve Kilise 1620 yılına kadar Prag’daki en önemli Husçu Kilise olmuş. Som altından yapılmış Kadeh, daha sonra yerini alacak olan Meryem Ana (Madonna) heykelinin yapımında kullanılmak üzere eritilmiş (1621).

İç mekanda, “Çarmıha geriliş” i betimlendiği gotik heykeller, kurşun-kalay karışımı vaftiz kurnası (1414) ve 15. yüzyıldan miras Gotik vaiz kürsüsü yer alır.

Jan Hus anıtı

Dinsel reformcu ve Çek kahramanı vaiz Jan Hus’un görkemli anıtı, Hus’un 500. ölüm yıl dönümünde açılmış (1915). Anıt üzerinde, ilki muzaffer Husçu savaşçılar, diğeri göçe zorlanan Protestanlar olmak üzere iki grubun yanı sıra, ulusal uyanışı simgeleyen genç bir anne figürü yer alır. Hus’un baskın figürü, inançlarından vazgeçmektense ölmeyi yeğleyen insanın ahlaki üstünlüğünü vurgular.

Küçük bir Bohemya kasabasında, yoksul bir ailede doğan Jan Hus, 15. yüzyılın önemli bilginlerinden birisidir. Katolik kilisesinin yoz uygulamalarına, müsrifliğine ve servetine yönelttiği eleştirileri, köylülerden soylulara kadar pek çok Çek arasında kabul görmüş. Prag’da Bethlehem Şapeli’nde verdiği reformist vaiz nedeni ile aforoz edilen Hus, imparatorun kardeşi tarafından Prag’dan sürülür (1412). Öğretilerini mecliste sunmak ister. Kralın koruması altında olmasına karşın hapse atılır ve 1415’de yakılarak idam edilir.

2. Yahudi Mahallesi (Josefov)

Ortaçağda Eski Şehir’de iki farklı Yahudi cemaati varmış. Batıdan göçenler Eski-Yeni Sinagog (1280) tarafına, Doğu Roma’dan (Bizans) göçenler ise İspanyol Sinagogu civarına yerleşmişler. Zaman içinde, bu iki yerleşim birleşmiş ve kendi içlerinde kapalı bir getto oluşmuş.

Baskıcı yasaların kurbanı olan Praglı Yahudiler, 16. yüzyılda utanç işareti olarak sarı bir halka takmak zorunda bırakılmışlardır. Hristiyanlarca sık sık yangın çıkarmak veya zehirlemek gibi iftiralarla suçlanmışlar. Bu ayrımcılık, 1784 yılında 2. Joseph döneminde azaldığı için gettoya Kral’ın ismi verilmiş.

Mahalle, 1850’de Prag’a bağlanmış. 1890’larda bölgedeki gecekondulaşma ve sağlık koşullarının yetersizliği nedeni ile, mahalle genelinde yıkım kararı alınmış iken Belediye Sarayı, birkaç sinagog ve mezarlık yıkılmamış.

Eski-Yeni Sinagog (Staronova Synagoga)

Avrupa’nın bu en eski sinagogudur (1280) ve Prag’ın en eski gotik yapılarından birisidir. Tarihi mabet, yangınlara, 19. yüzyıldaki imar hareketine ve soykırım dehşetine rağmen ayakta kalmayı başarmış. Günümüzde Prag Yahudi cemaatinin dini merkezi konumundadır.

Gotik taç kapısında 12 Yahudi kabilesini temsil eden 12 üzümün bulunduğu bir asma kabartması vardır.

• Yahudi Sancağı: Prag Yahudilerinin tarihi sancağında, Davut’un yıldızı ve 14. yüzyılda Yahudilerin giymek zorunda oldukları şapka resmedilmiştir.
• Ark: Bu mabet, sinagogdaki en kutsal yerdir ve içinde kutsal Tora tomarları saklanır. Ark üzerinde yer alan ve 13. yüzyıla tarihli alıklık tablası yaprak oymalarıyla süslenmiştir.
• Löw’ün Koltuğu: 16. yüzyılda yaşamış sıra dışı bir bilgine ait olan koltuğunun arkasındaki duvara “davut yıldızı” motifi işlenmiştir.

Yahudi Belediye Sarayı

1570-77 yılları arasında belediye başkanı tarafından yaptırılmış ve 1763’de süslü geç-Barok tarzı ile yeni bir görünüm kazanmıştır.

Çatıda, yeşil kule külahı ve küçük ahşap bir saat kulesi var. Yahudilere kule yapma hakkı, 1648’de İsveçlilere karşı yapılan Karl Köprüsü savunmasına katıldıkları için verilmiştir.

Köşe çatıların birinde bir saat daha bulunur. Üzerinde İbranice figürler ve İbranice sağdan sola okunduğu için saatin ters yönünde dönen kolları vardır.

Tarihi yapı bugün, Çekya Yahudi Dinsel Cemaatler Konseyi tarafından kullanılmakta.

3. Prag Kalesi ve Kaleiçi Mahallesi (Prazsky Hrad a Hradcany)

Prag kentinin kuruluşu 9. yüzyılda Prens Borivoj’un inşa ettiği kale tarihine dayanır. Kale, Vlatava Nehri’nin yüksek konumu sayesinde, Premysellerin idaresindeki toprakların merkezi haline gelir. O zamanlar, kale duvarları içerisinde bir saray, üç kilise ve bir manastır vardır. 1320 civarında kalenin dış avlusunun parçası olarak Hradcany şehri kurulur.

Bohemya Kralları 11. yüzyıldan itibaren Prag Kalesi’nde yaşamaya başlar. Bina üç farklı mimari katmandan oluşur. Tekdüze dış cephesinin ardında, şık gotik ve rönesans mimarisi ile tasarlanmış salonları vardır. Özellikle armalarla süslü “Yeni Topraklar Odası’nın duvarları ve tavanları görülmeye değer!

Farklı dönemlerde defalarca yenilenmiş kale 1541 yangını ile harabeye döner. Rönesans tarzında yeniden inşa edilmiş ve 2. Rudolf döneminde kültürel bir canlanma yaşar.

Çek Cumhurbaşkanı’nın halen burada bir bürosu vardır ve Başbakanlık Ofisi ise çeşmenin olduğu avluya bakar.

Turistler için hayli ilgi çekici olan askeri nöbet değişim töreni bu bina önünde yapılır.

Prag Aziz Vitus Katedrali (Katedrala Sv. Vita)

İnşasına Lüksemburglu Jan’ın emri ile 1344 yılında başlanmış. 19. ve 20. yüzyıl mimarları ve sanatçıları tarafından tamamlanan katedralde, kraliyet mücevherleri ile “İyi Kral” Vaclav’ın mezarı bulunmaktadır. Bugüne kadar gördüğüm en etkileyici mabetlerden birisi olarak hatırlıyorum!

4. Küçük Mahalle (Mala Strana)

Bu bölge, Prag’ın yakın tarihindeki en az etkilenen kısmıdır. 1257 yılında Kale’nin eteklerinde kurulan Küçük Mahalle, nehrin üzerinden Eski Şehir manzaraları sunar.

18. yüzyıl sonundan bu yana yeni binaların inşa edilmediği semt, tarihi plakalara sahip eski evler ve Barok saraylar bakımından çok zengindir. Etrafındaki evlerin çoğu ortaçağdan izler taşısa da hepsi Rönesans ve Barok dönemlerde yeniden inşa edilmiştir. Küçük mahalle meydanının (Malonstranke Namesti) merkezinde, barok mimariye sahip Aziz Niklaus kilisesi yer alır. Bir zamanlar kilisenin yanında bir Cizvit Okulu bulunuyordu.

Meydanın üst kısmı boyunca, Neo-klasik Lichtenstein Sarayı’nın kiliseye bakan ön cephesi uzanır. Önünde, 1713’deki veba salgınının sona erimini belirtmek üzere Kutsal üçlemenin onuruna dikilmiş bir sütun yükselir.

Küçük Mahalle Köprü Kulesi

Prag Karl Köprüsü (Karluv Most)

1158 yılında yapılan Judith Köprüsü yaklaşık iki asır sonra sel nedeni ile yıkıldığında, yerine 1357’de Kral 4. Kart tarafından yaptırılmış. Prag’ın en ünlü noktalarından birisi olan bu köprü Eski Şehir’i Küçük Mahalle’ya bağlar. Günümüzde araç trafiğine kapalı olan köprüden vakti zamanında yan yana 4 at arabası geçebiliyormuş.

Köprü üzerinde yer alan aziz ve azize heykellerin orijinalleri Ulusal Müze’de sergilenmekte imiş.

Eski Şehir Köprü Kulesi ve Pinakololu Kule Külahı

Bu kule, 14. yüzyıl sonunda ve gotik mimari ile inşa edilmiş. Yeni Karl Köprüsünü tamamlayan kule üzerinde soldan sıra ile 4. Karl, Aziz Vitus ve 4. Vaclav heykelleri yer alır.

5. Yeni Şehir Mahallesi

Bugün yeniden düzenlenmiş olan Yeni Şehir bölgesi 1348 yılında 4. Karl tarafından yerleşime açılmış. Çevresinde üç büyük pazar meydanı varmış:

• Saman pazarı (bugünkü Senovazne Meydanı)
• Sığır pazarı (bugünkü Karel Meydanı)
• At pazarı (bugünkü Vaclav Meydanı)

Eski Şehir’in iki katı genişliğindeki bölgeye nalbant, tekerlekçi ve bira üreticisi gibi zanaatkarlar ve tüccarlar yerleşmiştir. Bölgenin büyük kısmı 19. yüzyıl sonlarında yıkılmış olsa da imar çalışmaları ile bugünkü haline kavuşmuş.

Prag Vaclav Meydanı (Vaclavske Namesti veya Wenceslas Square)

Eskiden bir at pazarı olan meydanda günümüzde oteller, restoranlar ve kulüpler yer alır. Meydana hâkim olan unsurlar, Aziz Vaclav’ın bronz atlı heykeli (1912) ve onun arkasında yer alan Ulusal müzedir.

Kardeşi Boleslav tarafından öldürülen Aziz Vaclav, Bohemya’nın koruyucu azizidir. Vaclav heykelinin kaidesinde koruyucu Çek azizlerini betimleyen küçük heykeller vardır. Heykelin birkaç metre önünde açılmış sembolik yapı Komünizm Kurbanları anıtı olarak bilinir.

Meydan, yakın Çek tarihindeki birçok olaya tanıklık etmiştir. Öğrenci Jan Palach 1969’da kendisini burada yakmış, Kasım 1989’da polis şiddetine karşı meydanda başlatılan gösteri ise Kadife Devrim’in ve komünizmin yıkılmasının yolunu açmıştır.

1890 tarihli Ulusal Müze’nin merdivenlerinde öğrenci Jan Palach’a adanmış bir anıt yer alır.

Prag Ulusal Tiyatro (Narodni Divadlo)

Altınla taçlanmış bu tiyatro, Çek kültürel uyanışının en önemli sembollerindendir. 1868 yılında başlayan yapım çalışmaları hayırseverlerce finanse edilmiştir. Orijinal neo-klasik tasarım, Çek mimar Josef Zitek’e aittir.

Tiyatro, resmi açılışından kısa bir süre önce çıkan  yangında yıkılınca altı hafta içinde yeniden inşa için gereken para toplanmış ve iki yıl içinde aynı mimar tarafından, dönemin Çek sanatçıları ile beraber yapılmıştır. 1980’lerin başında restore edilmiştir. Giriş kapısını üzerindeki bronz atlı araba zafer tanrısını taşır.

 

[ALINTI VE DERLEMEDİR]

Kaynak: Dost Görsel Gezi Rehberleri: Prag, 3.baskı, 2006