Prag ve Çekya Tarihi

Avrupa ticaret yollarının kesişim noktasında yer alan Prag ve civarı, 10. yüzyılın başlarında hızla gelişir. Şehir, büyük bir pazar meydanı (Eski Şehir) ve iki iç kale (Prag Kalesi ve Vysehrad Kalesi) etrafında kuruludur.

Bu tarihi şehirde altı gün geçirdim ve gezip gördüklerimi burada anlattım.

Kent tarihi üç büyük hanedanlarca belirlenmiş: Premyseller, Lüksemburglar ve Habsburglar.

Premyseller dönemi (900 – 1300)

Vltava nehri çevresinde ilk kez MÖ 500’de Kelt kabileleri yerleşti. MÖ 9.-6. ylar arasında Alman Markomonların gelişi ile Keltler de bölgeden yavaş yavaş çekildiler. MS 500 civarında Bohemya’ya gelen Slav kabilelerinin iktidar mücadeleleri, MS 800’lerde Premyseller’in hakimiyetiyle sonuçlandı.

Efsaneye göre, Prenses Libuse Kral babasının ardından tahta geçen ilk kadın hükümdardır ve Batı Slav kabilelerinden birine hükmetmiştir. Mütevazi bir çiftçi ile evlenmiş ve 400 yıl hüküm sürecek olan Premysel hanedenını kurmuştur.

Kraliyet aileleri arasında süregelen kanlı çekişmeler neticesinde, 935 yılında Prens Vaclav kardeşi Boleslav tarafından katledilir.

Tahtta kısa bir süre kalmış olmasına karşın, Aziz Vitus Rotondası’nı (yuvarlak ve yüksek kubbeli yapı) da yaptırmış (925) olan Prens Vaclav, Çek devletinin kuruluşunda önemli bir rol oynamıştır. Ölümünün ardından aziz olarak kabul edilir ve Bohemya’nın kurucu azizi olarak ilan edilir.

Premyseller, şehri ikiye bölen Vltava Nehri’nin iki yakasında birer kale yerleşimi kurdular.

1091 – Prag Kalesi’nde büyük yangın

1110 – Prag’daki küçük Alman yerleşimi

Lüksemburglar dönemi (1300 – 1450)

Prag şehri ortaçağ boyunca ve özellikle Premyseller soyundan gelen Kutsal Roma imparatoru 4. Karl döneminde en görkemli günlerini yaşadı. Zeki ve kültürlü kralının himayesinde diğer Avrupa başkentleri arasından sıyrılarak görkemli bir şehre dönüştü. Aziz Vitus Katedrali (1344), Karl köprüsü (Karlov Most), Eski-Yeni Sinagog, Tyn Kilisesi ve Eski Şehir Köprü Kulesi bu döneme ait önemli gotik eserler arasında sayılabilir.

4. Karl, aralarında Orta Avrupa’daki ilk üniversite olan Karlova Üniversitesi de dahil olmak üzere, şehirdeki pek çok eğitim kurumunun temelini attı.

1344 – Prag başkonsolosluk kabul edildi

1348 – 4. Karl, Karlova Üniversitesini ve yeni Prag şehrini kurdu

1378 – 4. Karl’ın büyük oğlu 4. Vaclav hükümdar oldu.

1415 – Vaiz Jan Hus öldürüldü

Üniversitenin ilk  Çek rektörü reform yanlısı Vaiz Jan Hus’un suçlanarak 1415 yılında idam edilmesi Husçu savaşlarının da yolunu açtı. Husçuların radikal kanadı olan Taborlular, 1434 yılındaki Lipany savaşında nihai olarak yenildiler. Hucçu kral Podebradyli Jiri taç giyerek başa geçti (1458).

1450 – 1526: Jagiellolar

1485 – Prag’da Husçu ayaklanmalar

1487 – Prag’da ilk kitap basıldı

Habsburglar dönemi

Kutsal Roma İmparatoru 1. Ferdinand 1556’da, Çekleri yeniden Katolik cemaatine çekebilmek için Cizvitleri Prag’a çağırdı. Cizvitler, eski bir Dominiken manastırını karargah olarak seçti ve kilise kısa sürede Utrakist Üniversitesi Karlova’nın (şehirdeki ilk üniversite – 1348) güçlü bir rakibi haline geldi. İlk cizvit kilise 1601’de inşa edildi.

Eğitime büyük önem veren Cizvitler, 1653-1723 arasında Klememtinum Üniversitesi’ni kurdular. Prag kalesinden sonra en büyük yapı kompleksi olan okul, üç kilise, küçük şapeller, kütüphaneler, derslikler ve bir gözlem evinden oluşuyordu.

Cizvitler 1618’de kovulmalarına rağmen 1622’de iki üniversitenin birleşmesi sonrası, Prag’daki yüksek öğrenim üzerinde Cizvitler hakimiyet kurdu. Eğitim alanında hakim ve nüfusun çoğunun sapkın olduğuna inanan Cizvitler Çekçe kitapları yaktılar.

Ancak, 1773’de papanın tarikatı dağıtmasıyla Cizvitler de Prag’ı terk etti ve eğitim tekrar laikleşti. 17. yüzyılda kurulmuş Klementinum, bugün ulusal kütüphane olan Prag Üniversitesi’ne dönüştürülmüştür.

16. yüzyıldan 1. Dünya Savaşı’na kadar iktidarda kalacak olan Avusturyalı Habsburg imparatorlarının en aydın üyelerinden biri olan 2. Rudolf, sanata ve bilime düşkün bir kraldı ve Prag’a rönesans ruhunu taşıdı. Ancak, sanata ve bilime yönelik tutkularının yanında politikayı ihmal etti. Sarayı, sanatçılar, astrologlar, astronomlar ve simyacılar için bir cennet haline getirmişken tutarsız yönetimi nedeni ile çeşitli isyanlar baş gösterdi.

Prag, 2. Rudolf’un ölümünün (1612) ardından otuz yıl savaşlarını başlatacak olan Protestan isyanlarına sahne oldu. Bu savaşlar sırasında pek çok sanat eseri ve koleksiyonlar da yağmalandı.

Otuz yıl savaşlarını, katolik olmayanlara yönelik bir zulüm dönemi ve ülkenin bütün kurumlarının sistematik olarak Almanlaştırılması izledi. Protestanlığa karşı verilen mücadelenin başını çeken Cizvitlerin en güçlü silahlarından biri, kiliseleri yeni Barok mimari uyarınca restore edip pek çok yeni kilise inşa etmekti.

Avusturyalı Habsburglar dönemi: 1. Ferdinand (1526)

1541  – Küçük mahalle, Kale ve Hradcany’de büyük yangın

1547 – 1. Ferdinand’a karşı Prag’ın kasabalarında çıkan ayaklanmalar bastırıldı

1556 – 1. Ferdinand Cizvitleri Prag’a davet etti

1583 – 2. Rudolf, imparatorluk sarayını Prag’a taşıdı ve büyük sanat koleksiyonunu toplamaya başladı

1609 – 2. Rudolf’un dinsel özgürlük üzerine beratı yayınlandı

1620 – Beyaz dağ savaşı

1631 – Prag, Saksonlarca işgal edildi

1648 – İsveçliler Prag kalesini ele geçirdiler. Vestfalya barışı ve otuz yıl savaşlarının sonu

1653 – Takip eden yetmiş sene süresince, Cizvitler Klememtinum üniversitesini kurdu

1748 – Bohemya Şansölyeliği, son güç odaklarını da kaybetti

1757 – Prag Pruslaylılarca kuşatıldı

1773 – Cizvit tarikatı lağvedildi

1784 – Dört ayrı kasaba, Prag şehrini oluşturmak üzere birleşti

Eski şehir arması, şehrin İsveçlilere karşı direnişinin anısına İmparatorluk kartalı ve 12 bayrak ile işlenmiştir.

Savaşın getirdiği yıkımın etkileri, ancak 18. yüzyılda giderilebildi. Şehirdeki pek çok güzel barok kilise ve saray, bu dönemden kalmadır. Barok eserler arasında; Aziz Niklaus kilisesi (Dientzenhoferlar eseri:1704-53), Küçük mahalledeki saraylar ve evler, eski şehirdeki bina cepheleri ve Karel köprüsündeki heykeller sayılabilir.

19. yüzyılda kent, milliyetçiliğin uyanışına ve vatandaşlık bilincinin yayılmasına tanıklık etti. Çek halkı, Avusturya iradesinin zayıflamasıyla kendi tarihini ve kültürünü yeniden keşfetti. Uzun süredir suskun kalan Çek dili yeniden resmi dil statüsü kazandı. Prag, çek sanatçılarının eserleri olan Ulusal müze (1818-1884-91), Ulusal Tiyatro (1868) ve Rudolfinum gibi görkemli kamusal anıtlarla süslendi. Kent bilinci yeniden canlandı. Yahudi mahallesi ve yeni şehir baştan aşağı yenilendi; toplu ulaşımın temellerinin atılmasıyla, kent eski sınırlarının ötesine taştı.

1805 – Çekler, Avusturyalılar ve Ruslar Slavkov savaşında Napoleon’a yenildiler

1815 – Buharlı motorla çalışan bir araç ilk kez halka sunuldu

1845 – Prag’a ilk trenin gelişi

1896 – Elektrikli tramvaylarla toplu ulaşım önem kazandı

1. Dünya Savaşı (1914)

1918 – Çekoslavak Cumhuriyeti kuruldu ve bağımsızlık kazanıldı. Prag başkent ilan edildi. Tomas Masaryk, seçimle gelen ilk başkan oldu.

1939 – Alman birlikleri şehre girdi. Prag 2. Dünya Savaşı sırasında bombardımandan neredeyse hiç zarar görmedi. Emil Hacha başkanlığındaki Bohemya ve Moravya’nın başkenti ilan edildi.

1942 – Başkan vekili Çek direnişçilerce öldürüldü.

1945 – Dört gün süren ayaklanmaların ardından, Sovyet Kızıl ordusu coşkulu bir karşılamayla Prag’a girdi. Ekim’de Benes iradesinde geçici parlamento kuruldu.

1955 – Dünyadaki en büyük Stalin heykeli Letna Parkı’na konuldu.

1960 – Çekoslavak Sosyalist Cumhuriyeti (CSSR) ilan edildi.

1962 – Letna parkındaki Stalin heykeli kaldırıldı, yerini 1991’de devasa bir metronom aldı .

1969 – Sovyet işgalini protesto eden öğrenci Jan Palach kendini Vaclav Meydanı’nda yaktı.

Kadife Devrim (17 Kasım 1989)

1990 – 60 yıl sonra ilk demokratik seçimler yapıldı.

1993 – Prag, bir kez daha Çek Cumhuriyeti’nin başkenti ilan edildi.

1999 – Çek Cumhuriyeti Nato’ya katıldı.

2004 – Çek Cumhuriyeti Avrupa birliğine katıldı.

2016 – Ülke ismi resmi olarak “Czechia” (Türkçe: Çekya) şeklinde değiştirildi.

[ALINTI VE DERLEMEDİR]

Kaynak: Dost Görsel Gezi Rehberleri: Prag, 3.baskı, 2006